استادیار دانشگاه کاشان: ماندگاری آثار تقلیدی کمتر از آثار هنری است

۲۲ اسفند ۱۳۸۹ | ۱۶:۳۹ کد : ۱۳۰۲ اخبار دانشگاه

تعداد بازدید:۲۴۶۷

چهاردهمین مجموعه درس‌گفتارهایی درباره‌ نظامی با موضوع بررسی «نظیره‌سازی از خمسه نظامی» و بسخنرانی دکتر حسین قربان‌پور آرانی، استادیار دانشگاه کاشان در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد. <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" /><o:p></o:p> در این درس‌گفتار حسین قربان‌پور آرانی به مفهوم تقلید و محاکات و تخیل، تقلید از دیدگاه نقد مدرن، رابطه‌ تقلید و تصویر، رابطه‌ تقلید و زبان، زمینه‌های تقلید، تقلیدسرایی به شیوه‌ نظامی، شیوه‌‌ کار نظامی و مقلدان او و سیر تحول آثار تقلیدی از قرن هفتم تا قرن چهاردهم پرداخته می‌شود. <o:p><IMG style="WIDTH: 311px; HEIGHT: 199px" height=196 alt="دانشگاه کاشان" hspace=0 src="http://www.kashanu.ac.ir/images/uploaded/7215ghorbani.gif" width=295 align=baseline border=0></o:p> قربان‌پور در ادامه سخنانش گفت: بخش بزرگی از آثار ادبی هر ملتی را آثار تقلیدی تشکیل می‌دهد. «کروچه» در کتاب «کلیات زیبایی‌شناسی» می‌گوید: «هر اثر ادبی، یک سلسله مقلد برانگیخته است که کار آنها تقلید اغراق‌آمیز و بی روح آثار ادبی است». از سویی دیگر، آنجایی که تقلید از حد طبیعی فراتر رفته، نشانه‌ای از انحطاط فکری جامعه بوده است. <o:p></o:p> وی افزود: این که از قرن هشتم به بعد، اوج تقلیدها و نظیره‌سازی‌ها از آثار نظامی صورت می‌گیرد، دلیل روشنی بر رکود عقلانیت و فلسفه در ایران است. به همین دلیل است که ماندگاری آثار تقلیدی، کمتر از آثار هنری است. در متون بلاغی ما نیز آثار تقلیدی زیر مجموعه سرقت‌های ادبی دانسته شده‌اند. <o:p></o:p> این نکته را باید در نظر داشت که مضامین مشترک ادبی، به معنای تقلید نیست. چون ادبیات ملت‌ها، حاصل تجربیات مشترک انسان‌هاست. اگر تقلید به مساله نفوذ و تاثیر محدود بشود و اثر پدید آمده، پیرنگ و سبک شخصی داشته باشد، جزء آثار تقلیدی به‌حساب نمی‌آید. <o:p></o:p> برای مثال «اسکندرنامه» نظامی که مضمون آن برگرفته از شاهنامه است، چون دارای توازن و تناسب است، کاری تقلیدی دانسته نمی‌شود. ارسطو نیز معتقد بود که هر چند کار شاعر تقلید است، اما او دست به تقلید صرف نمی‌زند و از ذهن خود برای بازسازی طبیعت کمک می‌گیرد. در نقد مدرن نیز آنچه اهمیت دارد، تقلید نیست، شیوه بیان هنری است. <o:p></o:p> این را نیز باید توجه کرد که رابطه تقلید و زبان، ارتباطی متقابل است. به همین دلیل شاعر و نویسنده‌ای که تجربه اصیل دارد، زبان او پویا خواهد بود. اما شاعر مقلد، دارای زبانی ایستا و مُرده است. آفرینش و خلاقیت هنری، باعث پویایی زبان می‌شود و آثار تقلیدی به ایستایی زبان می‌انجامد. <o:p></o:p> این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: بین انحطاط زبانی و انحطاط فکری هم رابطه‌ای برقرار است. هرگاه جامعه از جهت فکری سالم باشد، زبان او هم از سلامت برخوردار است. نظامی در دوره‌ای می‌زیست که هنوز در ایران انحطاط فکری و شکست فلسفه آغاز نشده بود و یا اگر هم چنین چیزی وجود داشت، به کمال نرسیده بود. از این رو، زبان نظامی باشکوه و زیباست. <o:p></o:p> زمینه‌های تقلید در ادبیات فارسی<o:p></o:p> وی افزود: زمینه‌ها و پیدایش آثار تقلیدی را از دو وجه می‌توان بررسی کرد، زمینه‌های فردی و زمینه‌های اجتماعی. در زمینه تقلیدسرایی از آثار نظامی، این موارد در خور یادآوری است، میل به آسانی در بسیاری از مقلدان، ارزنده بودن آثار هنری، گسترش نفوذ و مقام برخی از شاعران، مفاخره و عجز در آفرینش ادبی، ضعف نقد و نقادی در گذشته ادبی ایران و نیز لزوم برانگیختن جامعه با تقلید از آثاری که چنین کارکردی داشته‌اند. قربان‌پور یادآور شد: یکی از زمینه‌های فردی تقلید، به کشش آدمی به تقلید و دوری از ابداع بازمی‌گردد. به همین دلیل تعداد آثار تقلیدی بیشتر از آثار ابداعی است. هر چند تقلید برای انسان امری فطری و طبیعی است اما تقلید صرف، شیوه ناتوانان و روش کسانی است که از ابداع و ابتکار عاجزند. <o:p></o:p> از سویی دیگر، آنچه زمینه تقلید از آثار نظامی را گسترش داده است، ارزنده بودن و جاذبه آثار اوست. نظامی چنان کاخ بلند و استواری را پایه گذاشته است که باعث تقلید دیگران شده است. چون شاهکارهای ادبی، انگیزه‌های متفاوتی به افراد می‌دهند تا دست به کار تقلید بزنند. بگذریم از این که تقلید از نظامی مُد زمانه هم بوده است. <o:p></o:p> وی افزود: شهرت و قبول عام و عظمت جایگاه نظامی هم در تقلید از آثار او مؤثر بوده است. مفاخره و معارضه جویی نیز یک دلیل دیگر آن است. بسیاری از شاعران در کار تقلید با هم مسابقه و رقابت داشته‌اند. در دوره تیموری، صفوی و قاجار این نوع رقابت، رو به گسترش بوده است. دوره بازگشت ادبی نیز موجی از تقلید پدید آورده است. <o:p></o:p> استاد دانشگاه کاشان یادآور شد: در شعر سبک هندی هم با آن که تازگی‌هایی دیده می‌شود، ولی باز در منظومه‌سرایی تقلید ادامه می‌یابد. اما اوج تقلید از نظامی، متعلق به دوره صفویه است. این را نیز باید در نظر گرفت که رویدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از دیگر زمینه‌های پدید آمدن آثار تقلیدی بوده‌اند. وی افزود: با آن که تمام آنهایی که پس از نظامی دست به داستان‌سرایی زده‌اند، از شیوه او تقلید کرده‌اند اما کسانی هم بوده‌اند که کوشیدهظ اند تا تغییراتی در داستان‌های او بدهند؛ مثل منظومه «گل و نوروز» خواجوی کرمانی یا «مهر و وفا»ها و «یوسف و زلیخا»هایی که سروده شده و کوششی برای یافتن راهی تازه در منظومه‌سرایی بوده است. فیضی دکنی هم طرحی تازه برای سرودن خمسه داشت و ترجمه منظومی از «مهابهارات» و «رامایانا» عرضه کرد. حکیم رکنای مسیح نیز منظومه «رام و سینا» را سرود. اینها نمونه‌هایی از تغییرات در داستان‌سرایی فارسی، پس از نظامی، است.<o:p></o:p>

چهاردهمین مجموعه درس‌گفتارهایی درباره‌ نظامی با موضوع بررسی «نظیره‌سازی از خمسه نظامی» و بسخنرانی دکتر حسین قربان‌پور آرانی، استادیار دانشگاه کاشان در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد. <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

در این درس‌گفتار حسین قربان‌پور آرانی به مفهوم تقلید و محاکات و تخیل، تقلید از دیدگاه نقد مدرن، رابطه‌ تقلید و تصویر، رابطه‌ تقلید و زبان، زمینه‌های تقلید، تقلیدسرایی به شیوه‌ نظامی، شیوه‌‌ کار نظامی و مقلدان او و سیر تحول آثار تقلیدی از قرن هفتم تا قرن چهاردهم پرداخته می‌شود.

دانشگاه کاشان

قربان‌پور در ادامه سخنانش گفت: بخش بزرگی از آثار ادبی هر ملتی را آثار تقلیدی تشکیل می‌دهد. «کروچه» در کتاب «کلیات زیبایی‌شناسی» می‌گوید: «هر اثر ادبی، یک سلسله مقلد برانگیخته است که کار آنها تقلید اغراق‌آمیز و بی روح آثار ادبی است». از سویی دیگر، آنجایی که تقلید از حد طبیعی فراتر رفته، نشانه‌ای از انحطاط فکری جامعه بوده است.

وی افزود: این که از قرن هشتم به بعد، اوج تقلیدها و نظیره‌سازی‌ها از آثار نظامی صورت می‌گیرد، دلیل روشنی بر رکود عقلانیت و فلسفه در ایران است. به همین دلیل است که ماندگاری آثار تقلیدی، کمتر از آثار هنری است. در متون بلاغی ما نیز آثار تقلیدی زیر مجموعه سرقت‌های ادبی دانسته شده‌اند.

این نکته را باید در نظر داشت که مضامین مشترک ادبی، به معنای تقلید نیست. چون ادبیات ملت‌ها، حاصل تجربیات مشترک انسان‌هاست. اگر تقلید به مساله نفوذ و تاثیر محدود بشود و اثر پدید آمده، پیرنگ و سبک شخصی داشته باشد، جزء آثار تقلیدی به‌حساب نمی‌آید.

برای مثال «اسکندرنامه» نظامی که مضمون آن برگرفته از شاهنامه است، چون دارای توازن و تناسب است، کاری تقلیدی دانسته نمی‌شود. ارسطو نیز معتقد بود که هر چند کار شاعر تقلید است، اما او دست به تقلید صرف نمی‌زند و از ذهن خود برای بازسازی طبیعت کمک می‌گیرد. در نقد مدرن نیز آنچه اهمیت دارد، تقلید نیست، شیوه بیان هنری است.

این را نیز باید توجه کرد که رابطه تقلید و زبان، ارتباطی متقابل است. به همین دلیل شاعر و نویسنده‌ای که تجربه اصیل دارد، زبان او پویا خواهد بود. اما شاعر مقلد، دارای زبانی ایستا و مُرده است. آفرینش و خلاقیت هنری، باعث پویایی زبان می‌شود و آثار تقلیدی به ایستایی زبان می‌انجامد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: بین انحطاط زبانی و انحطاط فکری هم رابطه‌ای برقرار است. هرگاه جامعه از جهت فکری سالم باشد، زبان او هم از سلامت برخوردار است. نظامی در دوره‌ای می‌زیست که هنوز در ایران انحطاط فکری و شکست فلسفه آغاز نشده بود و یا اگر هم چنین چیزی وجود داشت، به کمال نرسیده بود. از این رو، زبان نظامی باشکوه و زیباست.

زمینه‌های تقلید در ادبیات فارسی

وی افزود: زمینه‌ها و پیدایش آثار تقلیدی را از دو وجه می‌توان بررسی کرد، زمینه‌های فردی و زمینه‌های اجتماعی. در زمینه تقلیدسرایی از آثار نظامی، این موارد در خور یادآوری است، میل به آسانی در بسیاری از مقلدان، ارزنده بودن آثار هنری، گسترش نفوذ و مقام برخی از شاعران، مفاخره و عجز در آفرینش ادبی، ضعف نقد و نقادی در گذشته ادبی ایران و نیز لزوم برانگیختن جامعه با تقلید از آثاری که چنین کارکردی داشته‌اند.
قربان‌پور یادآور شد: یکی از زمینه‌های فردی تقلید، به کشش آدمی به تقلید و دوری از ابداع بازمی‌گردد. به همین دلیل تعداد آثار تقلیدی بیشتر از آثار ابداعی است. هر چند تقلید برای انسان امری فطری و طبیعی است اما تقلید صرف، شیوه ناتوانان و روش کسانی است که از ابداع و ابتکار عاجزند.

از سویی دیگر، آنچه زمینه تقلید از آثار نظامی را گسترش داده است، ارزنده بودن و جاذبه آثار اوست. نظامی چنان کاخ بلند و استواری را پایه گذاشته است که باعث تقلید دیگران شده است. چون شاهکارهای ادبی، انگیزه‌های متفاوتی به افراد می‌دهند تا دست به کار تقلید بزنند. بگذریم از این که تقلید از نظامی مُد زمانه هم بوده است.

وی افزود: شهرت و قبول عام و عظمت جایگاه نظامی هم در تقلید از آثار او مؤثر بوده است. مفاخره و معارضه جویی نیز یک دلیل دیگر آن است. بسیاری از شاعران در کار تقلید با هم مسابقه و رقابت داشته‌اند. در دوره تیموری، صفوی و قاجار این نوع رقابت، رو به گسترش بوده است. دوره بازگشت ادبی نیز موجی از تقلید پدید آورده است.

استاد دانشگاه کاشان یادآور شد: در شعر سبک هندی هم با آن که تازگی‌هایی دیده می‌شود، ولی باز در منظومه‌سرایی تقلید ادامه می‌یابد. اما اوج تقلید از نظامی، متعلق به دوره صفویه است. این را نیز باید در نظر گرفت که رویدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از دیگر زمینه‌های پدید آمدن آثار تقلیدی بوده‌اند.

وی افزود: با آن که تمام آنهایی که پس از نظامی دست به داستان‌سرایی زده‌اند، از شیوه او تقلید کرده‌اند اما کسانی هم بوده‌اند که کوشیدهظ اند تا تغییراتی در داستان‌های او بدهند؛ مثل منظومه «گل و نوروز» خواجوی کرمانی یا «مهر و وفا»ها و «یوسف و زلیخا»هایی که سروده شده و کوششی برای یافتن راهی تازه در منظومه‌سرایی بوده است. فیضی دکنی هم طرحی تازه برای سرودن خمسه داشت و ترجمه منظومی از «مهابهارات» و «رامایانا» عرضه کرد. حکیم رکنای مسیح نیز منظومه «رام و سینا» را سرود. اینها نمونه‌هایی از تغییرات در داستان‌سرایی فارسی، پس از نظامی، است.

<FONT size=2>استادیار دانشگاه کاشان: ماندگاری آثار تقلیدی کمتر از آثار هنری است</FONT>

نظر شما :