برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی عامل اصلی فرونشست هاست

رئیس مرکز تحقیقات علمی کاربردی آب، خشکسالی و تغییر اقلیم دانشگاه کاشان گفت: برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی عامل اصلی فرونشست هاست و این تهدیدی جدی برای شهرهای کاشان و آران و بیدگل و سایر مناطق دشت کاشان است.

پیرو ارائه عکس هایی از مطالعات میدانی خانم دکتر قاسمیه عضو شورای پژوهشی مرکز تحقیقات آب دانشگاه کاشان و آقای دکتر امیدوار (از اساتید گروه آبخیزداری دانشگاه کاشان) از پدیده فرونشست زمین در مناطق اطراف شهرهای کاشان و آران وبیدگل در گروه تلگرامی مدیریت بحران کاشان، مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه ای اصفهان ابراز علاقمندی نمودند تا در مرکز تحقیقات آب دانشگاه کاشان حضور یافته و با رئیس این مرکز و خانم دکتر قاسمیه گفتگو و تبادل نظری راجع به کم و کیف این پدیده و گستره آن در دشت کاشان داشته باشند.

 با هماهنگی های قبلی در روز سه شنبه 29 آبان 97 ایشان به همراه تعدادی از کارشناسان آن سازمان به اتفاق مدیر اداره منابع آب کاشان و یکی از کارشناسان ارشد شرکت آب و فاضلا ب کاشان در محل این مرکز جلسه ای دو ساعته با رئیس مرکز تحققیات آب و سرکار خانم دکتر قاسمیه داشتند. مطالبی که در این گزارش خبری می آید چکیده ای از مباحثی است که توسط حاضرین در این جلسه مطرح شد.

ابتدا آقای دکتر خراسانی زاده به عنوان رئیس مرکز تحقیقات آب، تغییر اقلیم و خشکسالی دانشگاه کاشان پس از عرض خیر مقدم به حاضرین دلیل تاسیس این مرکز که با مشارکت شرکت آب و فاضلاب کاشان در سال 1391 ایجاد شده است را ضرورت های مربوط به شرایط بحرانی سفره آب زیرزمینی دشت کاشان دانست. همچنین هدف از تاسیس این مرکز منطقه ای را مطالعه و پایش پیوسته شرایط سفره و مشکلات مربوطه و ارائه راهکارهای علمی و کاربردی برای حفظ و پایداری باقیمانده این سفره عنوان نمود.

وی اعلام کرد که شورای پژوهشی این مرکز با حضور 7  نفراز همکاران از دانشکده های مختلف دانشگاه از جمله دانشکده منابع طبیعی و دانشکده های مهندسی دانشگاه کاشان و دو نفر از کارشناسان شرکت آب و فاضلاب کاشان تشکیل شده است.

دکتر خراسانی زاده با استناد به نتایج مطالعه چند سال پیش دانشگاه کاشان در خصوص سفره آب دشت کاشان بیان داشت: در سال 1330 مجموع برداشت آب در منطقه دشت کاشان توسط 123 رشته قنات و دو چشمه موجود در این دشت حدود 30 میلیون متر مکعب بوده است ولی علیرغم ممنوعه بودن دشت کاشان با حفر بی رویه چاه ها این رقم در سال 1385 به حدود 450 میلیون متر مکعب رسیده است.

وی اظهار کرد: حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق کشاورزی از سال 1340 به بعد سرعت گرفته و بیشترین تعداد چاه ها بعد از سال 57 و همراه با رشد 8500 هکتاری سطح زیر کشت محصولات کشاورزی حفر شده اند. عضو هیات علمی دانشگاه کاشان بیان کرد: مطابق برآورد مستقیمی که از نیاز آبی مزارع و باغات برای اولین بار توسط خود ایشان در سال 1385 انجام شده است بیش از 86 درصد از برداشت آب از سفره آب زیرزمینی دشت کاشان برای کشاورزی و دامداری است.

وی خاطر نشان کرد: ادامه بهره برداری بیش از حد از سفره آب زیرزمینی علیرغم پتانسیل آبی ضعیف و ممنوعه بودن دشت، لطمات جبران ناپذیری به سفره دشت کاشان وارد نموده است. به همین دلیل قنوات دشت خشک شده و آبدهی چاههای موجود کاهش زیادی یافته است.

دکتر خراسانی زاده به برخی دیگر از تبعات برداشت های گسترده از جمله کاهش ذخیره مخزن و افت گسترده سطح ایستابی و کاهش چشمگیر کیفیت آب زیرزمینی و شور و سخت شدن آن اشاره نمود و بیان داشت: آب زیرزمینی به عنوان ستونی پایدار کننده عمل می کند و وقتی سطح ایستابی پایین می رود یکی از تبعات آن بر هم خوابیدن طبقات خاک و وقوع پدیده فرو نشست و ایجاد فروچاله ها است.

وی افزود: سال هاست که این پدیده در مناطق اطراف شهرهای کاشان و آران و بیدگل در حال وقوع است و تهدیدی بزرگ برای تاسیسات مختلف از جمله جاده های مواصلاتی و خطوط آهن و مناطق مسکونی و خطوط انتقال آب و برق و گاز و فاضلاب است.

دکتر حسین خراسانی زاده، رئیس شورای پژوهشی مرکز تحقیقات آب دانشگاه کاشان با تاکید بر اینکه به عنوان وظیفه دانشگاه در قبال جامعه ما وظیفه داریم نتایج بدست آمده از پژوهشهای دانشگاه در زمینه مشکلات جامعه را به متولیان امر ارائه کنیم از آب منطقه ای اصفهان درخواست نمود که تنها مسئله و دغدغه آنها خشکی زاینده رود نباشد و به مشکلات سفره آب زیرزمینی دشت کاشان و فرونشست های سال های اخیر در دشت کاشان به طور جدی تری نگاه کنند و از طرح های پژوهشی مرکز تحقیقات آب دانشگاه کاشان حمایت نماید.

خانم دکتر قاسمیه عضو شورای پژوهشی مرکز تحقیقات آب با نمایش عکس ها و فیلم هایی که بطور میدانی از فرونشست ها در زمین های مناطق اطراف شهرهای کاشان و آران و بیدگل تهیه نموده اند اظهار داشت: باتوجه به 200 برداشتی که در مناطق ابوزیداباد، آران و بیدگل و حوالی فرودگاه کاشان انجام شد، در بیش از 100 نقطه وقوع فرونشست مشاهده شد و بسیاری از این فرونشست ها در نزدیکی چاه های پیزومتری بود.

وی با اشاره به اینکه بررسی و شناخت عوامل تاثیرگذار در وقوع پدیده فرونشست اهمیت بسزایی دارد خاطر نشان کرد: فرونشست می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ ها و حرکت آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی مانند معدنکاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود، ولی مهمترین عامل فرونشست ها برداشت بی رویه از سفره  های آب زیرزمینی است.

 وی تاکید کرد: تعداد فرونشست های دشت کاشان را که در بررسی میدانی به اتفاق آقای دکتر امیدوار مشاهده نمودیم بیش از آن چیزی بود که فکرش را می کردیم و راجع به نقش کاهش سطح ایستابی آب زیرزمینی در وقوع این پدیده به یقین رسیده ایم، با این وجود در تحقیقی که ادامه دارد به دنبال این هستیم که میزان و نقش همه عوامل محتمل که در این امر دخیل هستند را بررسی کنیم.

فرونشست زمین، پدیده ای خطرآفرین و زلزله ای خاموش است که بی توجهی به آن ممکن است به خسارت مالی، جانی و حتی بحران های اجتماعی منجر شود، اما با این وجود، این پدیده قابل پیش بینی و پیشگیری است.

در بخش دیگری از گفتگو خانم دکتر قاسمیه به تشریح برخی از نتایج رساله یکی از دانشجویان دکترای خودشان در زمینه عوامل شور شدن آب سفره دشت کاشان اشاره کرد و گفت: بر حسب یافته های آن برداشت بی رویه و عوامل وابسته به آن دلیل اصلی شوری آب سفره دشت کاشان است.

استان اصفهان چندین سال است که در موضوع آب با دو مشکل کمبود بارندگی و برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی مواجه است. در این نشست شفایی، مدیر روابط عمومی آب منطقه ای استان اصفهان به طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی که در وزارت نیرو تعریف شده است اشاره کردو آن را محور اصلی فعالیت های آب منطقه ای دانست، تا بدین شکل از برخی مشکلات جلوگیری شود.

وی همچنین ملک شهر و خانه اصفهان و منطقه دامنه را به عنوان مناطق دیگری از استان اصفهان که در آن ها فرونشست رخ داده است معرفی کرد با این وجود گفتند از فرونشست های  دشت کاشان اطلاعی نداشته اند و همین موضوع دلیل علاقمندی ایشان به این  گفتگو بوده است.

وی تاکید کرد: وضعیت منابع آب و مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی که به تبعات آن به وجود می آیند، به دلیل آن است که مطالعه زیرساختی انجام نشده و هرکس بر اساس نیازهای منطقه ای فکر کرده است.

مهندس جعفرزاده از کارشناسان ارشد معاونت مهندسی شرکت آب و فاضلآب کاشان که در این نشست حضور داشت در ارتباط با چگونگی تامین آب شرب مناطق شهر کاشان و آران و بیدگل اعلام کرد که: 35 درصد از آب شرب از خط انتقال آب زاینده رود و 65 درصد آن از چاه های زیرزمینی خود منطقه تامین می شود.

وی تعداد کل چاه های منطقه ابوزیدآباد که منطقه کشاورزی است و فرونشست های زیادی در آن اتفاق افتاده را 500 تا 550 حلقه بیان کرد.

مدیر منابع آب منطقه کاشان آقای مهندس جوکار، فرونشست را مسئله خیلی مهمی در کشور دانست و بیان داشت: در منطقه گلپایگان نیز ترک هایی در سطح زمین وجود دارد که بیانگر وقوع فرونشست است.

وی با اشاره به وظایفی که برعهده دارند، گفتند خود را «سربازان آب» می دانند و براین امر تاکید دارند که با همکاری مرکز تحقیقات آب دانشگاه کاشان به این مسائل به طور عمیق پرداخته شود.

در ایران در طی سه دهه گذشته سطح ایستابی آب‌های زیرزمینی کاهش یافته است و سبب نشست زمین شده است که آخرین مرحله برای بیابان زایی است. این همان زنگ خطری است که به نظر کارشناسان به صدا در آمده، اما مشخص نیست برای چه کسانی. امید می رود که با تحقیق کافی در این زمینه و شناسایی عوامل آن، مسئولین کشور بتوانند راهکارهایی را برای پیشگیری فرونشست های بیشتر و خسارت هایی که به همراه دارد، پیشنهاد و اجرا کنند.

مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه ای استان اصفهان در پایان این نشست با قدردانی از همکاری دانشگاه کاشان در ارائه و اجرای طرح های تحقیقاتی آب، اظهار امیدواری کرد تا با برگزاری این نشست ها به طور متداوم بتوان با کمک کارشناسان و متخصصان مربوطه معضلات و تهدیدات پیش روی  حوزه آب را کاهش داد. از جمله وی پیشنهاد و دعوت کرد رئیس مرکز تحقیقات آب دانشگاه کاشان و  خانم دکتر قاسمیه برای ارائه نتایج تحقیقاتشان در جلسه ای در حضور کارشناسان و مدیران آب منطقه ای اصفهان حضور یابند.

http://www.esrw.ir/SC.php?type=component_sections&id=118&sid=940