دانشنامه یکی از گونه های اصلی منابع مرجع است

زنگ اندیشه از سلسله کرسی های آزاد اندیشی با موضوع دانشنامه نگاری و چشم اندازی از تحول آن با حضور دکتر عبدالحسین آذرنگ عضو علمی دانشنامه ایران در دانشگاه کاشان برگزار شد.

عضو علمی دانشنامه ایران در این نشست توضیحاتی را در خصوص دانشنامه ارائه کرد و گفت: دانشنامه یکی از گونه های اصلی  منابع مرجع دانست و گفت: با نگاهی به سیر تحول دانشنامه نگاری، دانشنامه ها محصول دوره های تراکم اطلاعات و یا دوره های چرخش نظری و دیدگاه است.

وی با بیان اینکه کهن ترین دانشنامه شناخته شده متعلق به عصر تمدن یونان باستان است افزود: دانشنامه ها مقارن با دوره های شکوفایی و رشد تمدن ها شکل می گیرد.

وی با اشاره به اینکه صورت امروزی و شیوه تدین و تنظیم دانشنامه ها با دانشنامه های کهن تفاوت دارد، خاطر نشان کرد: اما اصلی ترین هدف تدوین  گونه های مختلف دانشنامه ها گرد آوردن، سازمان دادن، روشمند کردن و در دسترس قرار دادن همه دانسته ها و یافته های موجود در زمینه به خصوص است و اطلاعات موثق قابل اعتماد نخستین را باید دانشنامه ها در اختیار افراد قرار دهد.

دکتر آذرنگ با بیان اینکه تحول بنیادی تری در شیوه و محتوا و هدف دانشنامه نگاری به دنبال پیامدهای اصل نوزایی و رنسانس و پس از گذشتن چند سده در سده 18 میلادی  در دنیای غرب رخ داد افزود: سده هیجده میلادی اصل خرد ورزی و روشنگری بود نخستین دانشنامه بریتانیکا از 1768 میلادی مقارن با دوره کریم خان زند در ایران انتشار یافت.

وی افزود: در سده 19 میلادی پس از انقلاب صنعتی که دامنه فعالیت های علمی و پژوهشی وسعت گرفت و تراکم اطلاعات بار آمد تدوین دانشنامه های تخصصی در حوزه های مختلف دانش ضرورت یافت.

دکتر آذرنگ با بیان اینکه دانسته ها و یافته های متراکم به راه و روش ها و ابزارهایی نیاز داشت که دسترسی سریع تر به آنها را ممکن کند و سرعت بخشد اظهار داشت: پیدایش و گسترش مطالعات در همه زمینه های علمی و فرهنگی انگیزه تدوین منابع مرجع و دانشنامه های تخصصی را شدت بخشید مانند همین روزگار ما که حجم اطلاعات به صورت تصاعدی و با رشد نمایی در افزایش است اما جلوه هایی از آنرا در پدیده هایی می بینیم که اصلاحا به آنها دانشنامه های اینترنتی می گویند.  

وی با اشاره به اینکه دانشنامه نگاری در ایران سنت نسبتا دیرینه ای دارد خاطر نشان کرد: دانشنامه علایی نخستین دانشنامه به زبان فارسی از ابوعلی سینا نشان دهنده رویکرد جدید این فیلسوف در حوزه تفکر و بررسی اوست و واژه دانشنامه که امروز در زبان فارسی رکنی از زبان بوعلی سیناست.

وی خاطر نشان کرد: شمار دانشنامه ها از 120 دانشنامه در دهه 60 تجاوز کرد و شمار کسانیکه با این دانشنامه ها همکاری کردند از دو هزار تن فرا تر رفت و توجه خارجی های اهل فن را برانگیخت.

دکتر آذرنگ با بیان اینکه فرهنگ ملی واقعی از ترکیب درست فرهنگ های منطقه ای و بومی شکل می گیردافزود:  تا جاییکه همه استانهای کشور در مراحل مختلف تدوین دانشنامه های استانی و منطقه ای هستند.

پژوهشگر و نویسنده برجسته ایرانی تاکید کرد: الان بیش از نیم قرن از روند دانشنامه نگاری جدید در ایران می گذرد که بزرگترین استاد الهام بخش و شالوده گزار آن غلامحسین مصاحب بوده است و بیش از 30 سال از آغاز جنبش دانشنامه نگاری پس از انقلاب گذشت.

وی با بیان اینکه دهه 1380 منهنی صعودی آن شیب نزولی گرفت و دانشمندان جوان ایرانی در همین جنبش تربیت شدندافزود: دانشنامه نگاری در ایران تا جایی گسترش گرفت که می توان ایران را از دیدگاه فنون دانشنامه نگاری در کنار کشورهایی قرار داد که در عرصه دانشنامه نگاری با تجربه به شمار می آید.

عضو علمی دانشنامه ایران با اشاره به اینکه اکنون بسیاری از دانشنامه نگارها با رکود فعالیت روبرو شده اند خاطر نشان کرد: عمده مشکلات آنها کاسته شدن از انگیزه هایی است که با آرمانگرایی سال های نخستین پیوستگی داشت، قطع شدن و کاهش یافتن کمک های بلاعوض دولتی، کاسته شدن محسوس از همکاری دانشگاهیانی که اهل پژوهش و قلم  و همکاری با منابع مرجع راغب بودند، کاسته شدن از انگیزه های پژوهشی که به دانشنامه نگاری روی می آوردند.

وی با اشاره به اینکه دانشگاه با دو بال آموزش و پژوهش پرواز می کند و بال پژوهشی دانشگاه است که تحقیق و پژوهش را در سایه خود قرار می دهد تاکید کرد: پرداختن دانشگاهها به امر آموزش و مدرک گرایی، پژوهش را در بین دانشگاهیان دور کرده است.

دکتر آذرنگ خاطر نشان کرد:  رکود اقتصاد نشر و دور شدن سرمایه ها از صنعت نشر  امکان نمی دهد که ناشران به تدوین دانشنامه ها و سایر منابع مرجع بپردازند.

وی گرایش به پخته خواری و آماده خواری که بسان آفتی تهدید گر و همچون موریانه بنیادهای کنجکاوی و میل به آموختن را می خورد را از دیگر موارد رکود فعالیت دانشنامه نگاری عنوان کرد و افزود: عده ای با اندکی زبان خارجی و گوگل کردن به چپاول پدیده های مختلف همچون جریان ضد آفرینش منابع مرجع عمل می کنند.

دکتر آذرنگ اظهار کرد: مدیریت علمی و ویراستاری بر بیشتر دانشنامه های با بحران روبروست ساختارهایی که مانع از پرورش مدیر علمی و ویراستار است و با جنبه های دیگر پیوند دارد از عامل های دیگر افول دانشنامه نگاری است.

وی تاکید کرد: نبودن سیاست های کلان در سطح ملی برای صیانت از تقویت کردن جریان تدوین و انتشار منابع مرجع کوبنده ترین ضربه ها را بردانشنامه نگاری گذاشته است.

وی خاطر نشان کرد: حجم اطلاعات متراکم در جهان توسعه یافته ایجاب می کند که در سازمان دهی و رده بندی و جایگزینی دانش ها مدام تجدید نظر شود.

دکتر آذرنگ افزود: نگاه توسعه گرا به این روند تدوین و انتشار منابع مرجع را ایجاب می کند و جامعه هایی که فاقد این نگاه هستند به تسلیم شدن در برابر روندی تن می دهند که هر چه بتوانیم از جهان توسعه یافته دانش اخذ کنیم آنرا تسخیر کرده ایم.

وی اظهار کرد: دانشنامه ها و منابع مرجع پایه در همه کشورها بسان پرچم و سرود ملی و نشانه هایی از هویت و آگاهی و هوشیاری ملی است و نشانه درجه پیشرفت فرهنگی، پژوهشی، علمی دقت ورزی و آیینه ای از ذوق هنری و ادبی و توان صنعت و هنر نشر در کشور هاست که باید به آن توجه شود.

این استاد برجسته علمی کشور با بیان اینکه وفور منابع باعث رشد و توسعه علمی دانشگاه می شود سرمایه گذاری در بخش کتابخانه ها و افزایش منابع درسی و پژوهشی را لازم دانست.