دانشگاه جایگاه اعتقاد بدون تعصب

گزیده ای از سخنرانی استاد مصطفی ملکیــان (فیلسوف، مترجم و استاد دانشگاه) با عنوان "دانشگاه جایگاه اعتقاد بدون تعصب" در دانشگاه کاشان:

هر موسسه و نهادی در جامعه هدف از تاسیس حداقل برای رساندن جامعه برای رسیدن به آرمان های بشری است یعنی شهروندان جامعه به یکی از آرمان های بشری نزدیک تر از قبل شوند.همه ی مشاغل و اصناف من جمله مانند پلیس که آرمان امنیت را ارمغان می دهد .

دانشگاه نهادی است که برای تحقق یکی از سه آرمان بنیادین بشر—حقیقت، نیکی و زیبایی—به ویژه در 
خدمت آرمان حقیقت و دانایی پدید آمده است. برخلاف نهادهایی مانند پلیس یا قوه قضائیه که مأمور امنیت 
یا عدالت اند، رسالت دانشگاه حقیقت جویی است، و این مستلزم پرورش عقایدی بدون تعصب و جزم اندیشی 
است.
خطرات تعصب و جزمگرایی 
استاد ملکیان، توضیح می دهد که انسانها به طور طبیعی تمایل دارند باورهای خود را صادق و باورهای 
دیگران را کاذب بدانند، حتی بدون دلیل. این گرایش منجر به بروز آفتهای فکری همچون تعصب، جزم، 
پیش داوری، استدلال گریزی، آرزواندیشی و خرافه گرایی میشود. جزمگرایی زمانی رخ می دهد که فرد با 
قاطعیت بگوید »الف ب است و محال است که نباشد«، و تعصب زمانی است که فرد باور خود را فقط 
به خاطر سخن شخصی خاص می پذیرد، نه به دلیل و استدلال.
سه استدلال علیه تعصب و جزم :
۱ .اخلاقی :حقیقت طلبی وظیفه ای اخالقی است. بیان عقاید جازمانه یا متعصبانه موجب ناسازگاری میان 
باور و گفتار میشود، که نشانه بی صداقتی و بنابراین غیراخلاقی است.
۲ .مصلحت بشری :اینگونه عقاید موجب فروپاشی اعتماد اجتماعی و شکل گیری جامعه ای اتمیزه می شود 
که افراد در آن به یکدیگر بی اعتمادند و آسیب پذیرتر در برابر سلطه قدرت ها.
۳ .ناکامی عملی :در جهان امروز که انسان ها با سبک های متنوع زندگی، منابع اطلاعاتی فراوان و حق 
انتخاب گسترده آشنا هستند، دیگر امکان تحمیل تفکر بسته و تکصدایی وجود ندارد. انسان امروزی 
خودگزین و پرسش گر است و با تک گرایی و تعصب کنار نمیآید.
وظایف دانشگاه 
برای پرهیز از این آفت ها، دانشگاه باید:
1. ایدئولوژیک نباشد و به جای »کفایت مذاکرات«، گفت وگو و پرسش گری دائمی را ترویج دهد.
2. همه آرا را بدون سانسور مطرح کند؛ همانگونه که شناخت میکروب ها سبک زندگی ما را تغییر 
داد، شناخت آرا و اندیشه های مختلف نیز باید بر فرهنگ اثر بگذارد.
3. آرا را با تمام قوت و استدالل آن عرضه کند و از مغالطه »پهلوان پنبه سازی« بپرهیزد.
4. در کنار قوت، ضعف آرا را نیز بررسی کند.
5. استادان حقیقتجو باید بپذیرند که نمیدانند و ژست همه چیزدانی نگیرند.
نتیجه گیری 
دانشگاه زمانی در انجام رسالت خود موفق است که عقاید در آن با آزادی، انصاف، و شجاعت فکری رشد 
کند. حقیقت طلبی نیازمند فضایی است که در آن تعصب، جزم گرایی و ایدئولوژی جایی نداشته باشند. 
عقیده متعصبانه نه اخلاقی است، نه به صلاح بشر است، و نه در جهان امروز امکان موفقیت دارد.