گفتمان جدید آموزش عالی بر پایه حفظ کرامت، ایفای مسئولیت اجتماعی، تقویت نشاط دانشجویی، و ایجاد پیوند میان علم، ایمان و عمل است

وزیر علوم با اعلام تغییر بنیادین در گفتمان آموزش عالی، از تمرکز بر چهار مؤلفه اصلی شامل کرامت دانشگاهیان، مسئولیت اجتماعی، بازگرداندن نشاط به محیط دانشگاه، و پیوند علم، ایمان و عمل خبر داد؛ و تحول را پاسخ به اقتضائات نسلی و ریشه‌دار در آموزه‌های اسلامی دانست.

به گزارش روابط عمومی وزارت علوم، دکتر حسین سیمایی در نشست روسا و سرپرستان جدید دانشگاه ها و موسسات پژوهشی که صبح امروز یکشنبه در سالن شهدای جهاد علمی ستاد وزارت علوم برگزار شد، به تشریح سیاست های کلان و برنامه های محوری این وزارتخانه پرداخت.

وزیر علوم در بخش نخستین سخنان خود گفت: در گفتمان آموزش عالی و ارتباط با مخاطبان آن، تغییراتی اساسی ایجاد کرده‌ایم. این تغییر گفتمان، پیش از هر چیز، ناشی از ضرورت است؛ ضرورتی که ریشه در تحولات نسلی دارد.

وی اظهار داشت: نسلی که امروز به‌عنوان دانشجو با آن‌ها مواجه هستیم، کاملاً با دوران دانشجویی ما متفاوت است. این نسل با نام‌هایی چون نسل Z، نسل اینترنت و نسل هوش مصنوعی شناخته می‌شود و طبیعتاً انتظاراتی متفاوت دارد.

دکتر سیمایی افزود: این نسل اقتضائاتی دارد که با نسل‌های پیشین، حتی تا یک دهه پیش که خود ما تدریس می‌کردیم، متفاوت است. ما نیز باید گفتمان خود را متناسب با این تحولات بازتعریف کنیم. وزیر علوم گفت: از سوی دیگر، این گفتمان جدید بر پایه آموزه‌های اسلامی و اعتقادات عمیقی استوار است که به آن‌ها باور داریم. از همان آغاز دوره جدید، تأکید ما بر پایه‌گذاری این رویکرد بود.

وی اظهار داشت: از همان روزهای ابتدایی آغاز دولت چهاردهم، سه یا چهار مؤلفه کلیدی را به‌عنوان ارکان اصلی این گفتمان معرفی کردم و در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها بر آن‌ها تأکید ورزیدم.

دکتر سیمایی افزود: یکی از این اصول، «کرامت دانشگاهیان» است. ما به کرامت ذاتی انسان باور داریم و آن را اصل بنیادینی در رفتار دانشگاهی می‌دانیم. «لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» فقط یک شعار نیست. وزیر علوم گفت: اگر شأن و شخصیت استاد و دانشجو خدشه‌دار شود، دیگر نمی‌توان از آن‌ها انتظار نقش‌آفرینی مفید، مؤثر و متعهد داشت. احترام در دانشگاه، پایه هر نوع تحول علمی و فرهنگی است.

سیمایی اعلام کرد: مؤلفه‌ی بعدی گفتمان جدید، مسئولیت اجتماعی دانشگاه است. این مفهوم از ارکان اساسی دانشگاه نسل چهارم محسوب می‌شود و باید به‌طور جدی به آن باز گردیم.

وی اظهار داشت: اگرچه در کشور ما همواره با عناوین مختلف به این موضوع پرداخته شده، اما ما تلاش کرده‌ایم آن را با نام دقیق «مسئولیت اجتماعی» بازتعریف و تقویت کنیم.

دکتر سیمایی افزود: دانشگاه نباید نسبت به ذی‌نفعان خود بی‌تفاوت باشد؛ اعم از دانشجو، کارمند، اعضای هیئت علمی، جامعه، نظام، و حتی بشریت. دانشگاه باید نسبت به پیرامون خود احساس مسئولیت کند. وزیر علوم تاکید کرد: دانشگاه نباید از جامعه گسسته باشد. رابطه‌ی دانشگاه با صنعت، با اخلاق و با ارزش‌های اجتماعی باید حفظ شود. بی‌تفاوتی نسبت به مسائل اجتماعی، خلاف ذات دانشگاه است.

وی اظهار داشت: سومین مؤلفه‌ی مورد تأکید ما، بازگرداندن نشاط و امید به فضای دانشگاهی است. دانشجوی ناامید، انسان خلاق و پویایی نخواهد بود و نمی‌تواند در جامعه اثربخش ظاهر شود.

وزیر علوم گفت: چهارمین مؤلفه، پیشبرد توأمان علم، ایمان و عمل است. غایت ما از اسلامی شدن دانشگاه، دقیقا  رسیدن به این سه ویژگی است؛ و شکلی از ظاهرگرایی دینی بدون محتوای اعتقادی مد نظر نیست.

دکتر سیمایی افزود: هدف ما از اسلامی شدن این نیست که فقط برخی شعائر رعایت شوند ولی ایمان در دل‌ها نباشد. اگر ارزش‌های دینی و اخلاقی نهادینه نشود، اجرای شعائر کافی نخواهد بود. وزیر علوم گفت: ممکن است دانشجو نماز بخواند، اما حلال و حرام را درک نکند؛ به تعهدش نسبت به مردم، کشور و انقلاب پایبند نباشد. این نوع دین‌داری، بی‌ریشه و ناکارآمد است.

وی اظهار داشت: غایت ما از اسلامی شدن دانشگاه این است که علم، ایمان و عمل، هر سه باهم در جان و شخصیت فارغ‌التحصیل ما رسوخ کند. این سه عنصر، باید هم‌افزا و مکمل یکدیگر باشند. دکتر سیمایی تاکید کرد: نه علمِ بی‌ایمان سودی دارد، و نه ایمانِ بدون علم کارآمد است. انسان متدینِ بی‌دانش و دانشمندِ بی‌تعهد، هر دو می‌توانند برای جامعه خطرناک باشند.

وی اظهار داشت: این‌ها مؤلفه‌های اصلی گفتمانی هستند که در دوره‌ی جدید دنبال می‌کنیم. تا همین‌جا، به قضاوت بسیاری از ناظران بیرونی، این گفتمان تا حدی موفق بوده است. وزیر علوم گفت: هنوز کار بزرگی برای بهبود وضعیت دانشگاه‌ها انجام نشده، اما همین‌که دانشگاهیان احساس کرده‌اند که رویکرد تغییر کرده، دلگرم شده‌اند و به این گفتمان اعتماد کرده‌اند.

وی اظهار داشت: این اعتماد، برای ما یک سرمایه‌ی مهم است. وقتی جامعه دانشگاهی با دید مثبت به ما نگاه می‌کند، طبیعتاً مسئولیت ما سنگین‌تر می‌شود.

دکتر سیمایی افزود: من انتظار دارم این گفتمان، تنها به وزیر علوم یا وزارت علوم محدود نماند، بلکه به گفتمان مشترک همه دانشگاه‌ها تبدیل شود. همه ما باید در ترویج این رویکرد نقش داشته باشیم. وزیر علوم گفت: کرامت دانشگاهیان، مسئولیت اجتماعی، نشاط دانشجویان، و پیوند علم و ایمان و عمل، مؤلفه‌هایی نیستند که یک نفر به‌تنهایی بتواند تحقق‌شان بخشد؛ این یک تلاش جمعی است.

وی خطاب به روسای دانشگاه های حاضر در نشست گفت: یکی از اولویت‌های مهم ما، «برنامه‌محور بودن» مدیریت دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌هاست. اداره‌ی صرف روزمره کافی نیست؛ مدیر ما باید نگاه بلندمدت و هدفمند داشته باشد.

وی تاکید کرد: امروز هم هنوز به دلایل مختلف، ما در بسیاری از موارد، مبتنی بر برنامه حرکت نمی‌کنیم؛ اما اگر برنامه‌ای در کار نباشد، سلیقه جای قاعده را گرفته و نفوذ و چانه‌زنی جای ضابطه را خواهد گرفت.

دکتر سیمایی اظهار داشت: در حال حاضر، ما چند برنامه مهم داریم. از جمله برنامه‌ی هفتم توسعه. خواسته من این است که همه‌ی مدیران آموزش عالی، این برنامه را دقیق بخوانند. وی اظهار داشت: باید بدانیم این‌ها صرفا برنامه‌های وزارتخانه نیستند. وزارت علوم که خودش مرجعیت علمی ایجاد نمی‌کند یا دانشجوی بین‌الملل نمی‌گیرد. این مسئولیت‌ها بر دوش دانشگاه‌هاست.

دکتر سیمایی افزود: وزارت علوم فقط نقش ستادی دارد. این احکام قانونی، در واقع احکام شماست. همان‌طور که ما را با برنامه ارزیابی می‌کنند، شما نیز با همین برنامه سنجیده خواهید شد. وزیر علوم گفت: بر اساس همین برنامه، مشخص خواهد شد که مدیریت هر دانشگاه در چه جایگاهی از لحاظ مرجعیت علمی گرفته تا رتبه‌ی علمی کشور، جذب دانشجوی بین‌الملل، مهارت‌محوری و کیفیت آموزش قرار دارد.

وی اظهار داشت: موضوع بعدی، مسئله‌ی «ماموریت‌گرایی» دانشگاه‌هاست. این یکی از نکات بسیار مهمی است که رئیس‌جمهور محترم نیز به‌شدت بر آن تأکید دارند و هر دانشگاه باید مأموریتی مشخص داشته باشد. دانشگاه‌های سطح یک یا دانشگاه‌های مراکز استان باید مأموریت‌های ملی را برعهده بگیرند.

وزیر علوم گفت: در حال حاضر، با سازمان برنامه و بودجه کشور در حال تفاهم بر سر پانزده چالش بزرگ هستیم تا آن‌ها را بر اساس دستور رئیس‌جمهور، به دانشگاه‌ها واگذار کنیم. وی اظهار داشت:  در سطح استان‌ها نیز دانشگاه‌ها باید مأموریت‌های استانی را دنبال کنند. این موضوع بستگی به تعامل مؤثر شما با سازمان برنامه استان و استانداری دارد.

دکتر سیمایی افزود: همان‌طور که پیش‌تر گفتم، مسئولیت اجتماعی دانشگاه دقیقاً در همین‌جا معنا پیدا می‌کند. دانشگاه نباید به محل تولید پایان‌نامه‌هایی تبدیل شود که در قفسه خاک می‌خورند.

وزیر علوم گفت: دانشگاه باید محلی برای حل مسئله باشد؛ جایی برای گشودن گرهی از مشکلات جامعه و مردم. دانشگاه مسئله‌محور، یعنی دانشگاهی زنده و پویا.

وی اظهار داشت: یکی دیگر از سیاست‌های ما، توقف توسعه‌ی کمی و تمرکز بر کیفیت آموزش است. از همه‌ی مدیران می‌خواهم که به دنبال افزایش صرفاً عددی نباشند. وزیر علوم تاکید کرد: دوره‌ی توسعه‌ی بی‌رویه‌ی کمی گذشته است. اکنون زمان توجه به کیفیت آموزش، پذیرش هدفمند و حفظ استانداردهای علمی است.

وزیر علوم گفت: همان‌طور که اشاره شد، باید نشاط را به دانشگاه برگردانیم. این کار در بسیاری از موارد با اقداماتی ساده و سنجیده قابل تحقق است.

وی افزود: یکی از اقدامات ساده اما مؤثر ما، مشارکت دادن استادان در اداره‌ دانشگاه است. انتخاب رؤسای دانشکده‌ها با نظر استادان، نمونه‌ای از این رویکرد است. وی اظهار داشت: ما از آغاز این دوره گفتیم که مدل واحدی برای دانشگاه‌ها نداریم. هر دانشگاه بر اساس اقتضائات خود، شیوه‌ای را برای مشارکت استادان اتخاذ می‌کند.

دکتر سیمایی افزود: در برخی دانشکده‌ها، تا ۸۰ درصد اعضای هیئت علمی در انتخابات داخلی شرکت کرده‌اند و فرد مورد نظر خود را با رأی مستقیم برگزیده‌اند. این امر بسیار ارزشمند است. وقتی استادان خودشان رئیس دانشکده را انتخاب می‌کنند، اولاً مشروعیت مدیریتی تضمین می‌شود و ثانیاً مسئولیت‌پذیری آن‌ها نسبت به مدیریت افزایش می‌یابد.

وی اظهار داشت: اگر مشکلی در اداره‌ی دانشکده پیش بیاید، اعضا راحت‌تر می‌پذیرند و همراهی می‌کنند؛ چون خودشان در انتخاب نقش داشته‌اند. این تجربه، بسیار مؤثر بوده است. دکتر سیمایی افزود: این مشارکت در مدیریت، بار مسئولیت رئیس دانشگاه را نیز کاهش می‌دهد. همه در عمل، سهمی در اداره دانشگاه خواهند داشت و این کمک بزرگی برای پویایی دانشگاه است.

وزیر علوم گفت: در حوزه دانشجویی نیز باید فضایی شاد و پویا فراهم کنیم. توسعه فعالیت‌های فرهنگیِ واقعی، نه ظاهری، یکی از راهکارهای مؤثر برای ایجاد نشاط در دانشگاه است. وی اظهار داشت: فرهنگ مورد نظر ما، کار شکلی نیست. ما به شعائر دینی احترام می‌گذاریم و آن‌ها را ترویج می‌کنیم، اما کار فرهنگی را محدود به ظواهر نمی‌دانیم.

دکتر سیمایی افزود: دانشجویان امروزه برای یادگیری مهارت گفت‌وگو، سواد روایت یا تفکر انتقادی، هزینه می‌کنند و در کارگاه‌های بیرون از دانشگاه شرکت می‌کنند. این نوعی از فعالیت فرهنگی است. وزیر علوم گفت: اگر دانشجوی ما نقاد و متفکر نباشد، تبدیل به نقال می‌شود؛ هرچه شنید، بی‌فکر و بی‌تحلیل، نقل می‌کند. در عصر هوش مصنوعی، این رویکرد دیگر پاسخ‌گو نیست.

وی اظهار داشت: دانشگاهی که دانشجو را تنها با انباشتن اطلاعات تربیت کند، دیگر موفق نخواهد بود. باید دانشجویان ما به مهارت تحلیل علمی و تفکر عمیق مجهز شوند.

سیمایی افزود: ما به فعالیت‌های فرهنگی باور داریم و حتی منابع مالی آن را از بخش‌های دیگر تأمین می‌کنیم. چون معتقدیم فرهنگ، به دانشگاه مصونیت و تحرک می‌دهد.

وزیر علوم در ادامه در خصوص روند جذب هیئت علمی در دانشگاه ها گفت: در حوزه جذب اعضای هیئت علمی، باید بهترین‌ها را انتخاب کنیم. جذب، یکی از گلوگاه‌های حیثیتی و کیفی دانشگاه است و باید با دقت و سرعت پیگیری شود.

دکتر سیمایی افزود: در برخی موارد، روند جذب یک عضو هیئت علمی دو سال طول کشیده و در همین زمان، فرد در خارج از کشور جذب و حتی ارتقاء یافته است. این رویه باید اصلاح شود. وزیر علوم گفت: ما باید کاری کنیم که دانشگاه همچنان انتخاب اول نخبگان باشد. حتی به مهاجرت معکوس هم بیندیشیم. در برخی موارد، بازگشت استادان خارج‌رفته را شاهد بودیم.

وی اظهار داشت: موضوع مسکن دانشگاهیان، از استادان تا کارکنان، یکی از اولویت‌های ماست. زمین در اختیار دانشگاه‌ها هست؛ باید فرآیند تأمین مسکن با سرعت پیگیری شود.

دکتر سیمایی افزود: برخی دانشگاه‌ها هنوز شروع نکرده‌اند، برخی دیگر مراحل اداری را تا پایان رسانده‌اند. نمونه موفق آن دانشگاه سهند تبریز است که به مرحله واگذاری هم رسیده است.

وزیر علوم گفت: برنامه ساخت خوابگاه نیز جدی دنبال می‌شود. ساخت ۵ هزار خوابگاه و برنامه‌ریزی برای تأمین ۳۰ هزار خوابگاه متأهلی تا پایان چهار سال آینده، در دستور کار است.

وی اظهار داشت: در کنار آن، تأمین امنیت دانشگاه نیز اهمیت زیادی دارد. گرچه عوامل بیرونی در اختیار ما نیست، اما مسئولیت آن متوجه ماست و باید تدابیری بیندیشیم.دکتر سیمایی در همین راستا تاکید کرد: تشکیل ستاد ویژه، تقویت نگهبانی، افزایش گشت‌های انتظامی، و تأمین روشنایی فضاهای مهم، اقداماتی است که می‌توانیم انجام دهیم تا از بحران‌ها پیشگیری شود.

وزیر علوم گفت: با ارتباط مستمر و عاطفی با دانشجویان می‌توانیم فضای دانشگاه را کنترل و آرام نگه داریم. حتی اگر کاری از دست‌مان برنیاید، نباید بی‌تفاوت بمانیم.

وی اظهار داشت: سرکشی به خوابگاه‌ها، از برنامه‌های منظم ماست و تأکید دارم رؤسای دانشگاه‌ها آن را جدی بگیرند.

سیمایی افزود: سیاست‌گذاری در حوزه دانشجویان بین‌الملل، از اولویت‌های مهم ماست. همچنین اقتصاد دانشگاه، با هدف کاهش وابستگی به بودجه دولت، در حال بازطراحی است.

وزیر علوم گفت: ما «میز اقتصاد دانشگاه» را در وزارت علوم تشکیل داده‌ایم. برخلاف تصور، یک پست فانتزی نیست و تا کنون نتایج مؤثری داشته است.وی اظهار داشت: باید با خلاقیت و استفاده از ظرفیت‌های بیرونی، منابع غیردولتی جذب کنیم. دانشگاه باید یاد بگیرد مستقل‌تر بیندیشد و عمل کند.

وزیر علوم در بخش پایانی سخنان خود گفت: در پایان، توصیه‌ام به مدیران دانشگاه‌ها این است که به دانش و تجربه‌ی شفاهی خود اکتفا نکنند. دانشگاه‌داری نیاز به مطالعه‌ی مداوم و یادگیری پیوسته دارد.