مسئولیت اجتماعی دانشگاه در آینه دیدگاه‌های انتقادی؛ از وفاداری علمی تا دانشگاه کارآفرین در دانشگاه کاشان
نشست «گفت‌وگوی انتقادی پیرامون مسئولیت اجتماعی دانشگاه» با حضور جمعی از استادان برجسته، معاونان، اعضای هیئت علمی و کارکنان، ظهر سه‌شنبه ۲۶ فروردین‌ماه در سالن سردار شهید سلیمانی دانشگاه کاشان برگزار شد.
دکتر رضا منصوری سیاست‌گذار علم، در این‌نشست به بررسی مفهوم "دانشگاه" و تفاوت‌های آن با "آموزش عالی" در ایران و سایر کشورها و به تفکیک مسئولیت‌های دانشگاه و نهادهای علمی اشاره کرد و گفت: در ایران، دانشگاه‌ها به درستی این تفکیک را انجام نمی‌دهند.
وی به تاریخچه دانشگاه‌ها در ایران و نقش فضل الله همدانی به عنوان اولین فرد به سرمایه‌گذاری دولت در علم اشاره کرد و گفت:این مفهوم در دهه ۸۰ میلادی در انگلستان به‌طور جدی مطرح شد.
وی همچنین به نقش دانشگاه به عنوان یک نهاد اجتماعی و علمی در پاسخ به نیازهای جامعه اشاره و خاطر نشان کرد: که دانشگاه‌ها باید بتوانند به پرسش‌هایی پاسخ دهند که سایر نهادها قادر به انجام آن نیستند.
وی با بیان این که در ایران هنوز دانشگاه به معنای واقعی وجود ندارد افزود: دانشگاه‌های موجود بیشتر شبیه به مدارس عالی هستند و نتوانسته‌اند به مسئولیت‌های اجتماعی خود به‌درستی عمل کنند.
وی در ادامه به بررسی ارتباط دانشگاه‌ها با صنعت و نیازهای جامعه اشاره و افزود: دانشگاه‌ها باید به‌عنوان نهادهایی برای حل مسائل اجتماعی عمل کنند.
دکتر منصوری خاطر نشان کرد: آموزش و پژوهش باید به‌طور همزمان در دانشگاه‌ها انجام شود و این دو باید با هم همپوشانی داشته باشند تا نیازهای جامعه به‌خوبی پاسخ داده شود.
وی خاطرنشان کرد: دانشگاه‌ها در ایران هنوز نتوانسته‌اند به‌عنوان نهادهای علمی و اجتماعی به‌درستی عمل کنند و نیاز به تغییرات اساسی در ساختار و عملکرد آن‌ها وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد: برای حل مشکلات جامعه، باید رساله‌های دانشجویان دکتری و ارشد به نیازهای واقعی جامعه پاسخ دهند.
وی افزود: اگر سالانه ۲۰ هزار دانشجوی دکتری فارغ‌التحصیل شوند و تنها ۱۰ درصد از رساله‌ها به رفع نیازهای جامعه اختصاص یابد، این تعداد به ۲۵۰۰ رساله می‌رسد که به عنوان یک پدیده تصادفی به شمار می‌آید.
وی تاکید کرد: اگر ۳۰۰ هزار دانشجوی ارشد در سال پذیرش شوند و ۱۰ درصد از رساله‌ها به رفع نیازهای جامعه اختصاص یابد، این تعداد به ۳۵۰۰۰ رساله می‌رسد که نشان‌دهنده یک تغییر مثبت است.
دکتر منصوری خاطر نشان کرد: برای بهبود وضعیت دانشگاه‌ها، باید بخش آموزش از دیگر بخش‌ها تفکیک شود و مسئولیت‌های هر بخش به وضوح تعریف گردد. به عنوان مثال، ترجمه کتاب‌ها و فعالیت‌های آموزشی باید به صورت مستقل انجام شود.
وی به مقایسه بودجه دانشگاه‌ها در ایران و آمریکا اشاره و خاطر نشان کرد: بودجه دانشگاه‌های آمریکا به ۸۰۰ میلیارد دلار می‌رسد، در حالی که بودجه ایران برای آموزش تنها یک میلیارد دلار است. این تفاوت نشان‌دهنده نیاز به تغییرات اساسی در نظام آموزشی و تأمین منابع مالی مناسب برای آن است.
وی با تاکید بر اهمیت دانشگاه به عنوان یک نهاد علمی، گفت: مسئولیت اجتماعی دانشگاه در پاسخگویی به نیازهای جامعه و یافتن پاسخ برای پرسش‌هایی است که دیگر نهادها یا قادر به پاسخگویی نیستند یا انجام آن برایشان هزینه‌بر است.
سپس دکتر مقصود فراستخواه، جامعه‌شناس، با اشاره به هشت مدل از مسئولیت‌های اجتماعی دانشگاه، تصریح کرد: 1. مدل وفاداری به حقیقت علمی: تاکید بر بیداری علمی و مقاومت در برابر جهل و خطاهای شناختی. ۲.مدل بیلدونگ: با رویکرد ملی و تمدنی. ۳.مدل دانشگاه بافضیلت: توجه به انسان دارای شجاعت اندیشیدن. 4.رهیافت انتقادی: حساسیت علم به شواهد در برابر ایدئولوژی. ۵مدل یکپارچگی: هم‌زمانی و هم‌افزایی دانشگاه با سایر نهادها از جمله صنعت. ۶.مدل مدیریت‌گرایی نوین دولتی: تامین بودجه بر اساس ارزیابی‌های اجتماعی. ۷.مدل بازار اجتماعی: تاکید بر کارآفرینی و پاسخگویی اجتماعی. ۸.مدل اکوسیستم: تعامل دانشگاه با اکوسیستم اجتماعی و محیطی.
وی به بررسی مسئولیت‌های دانشگاه‌ها در بیداری علمی و توسعه علم شهروندی اشاره کرد و افزود: این مسئولیت‌ها شامل ایجاد ارتباط مؤثر بین دانشمندان و جامعه و جلوگیری از نخبه‌گرایی است.
وی افزود: مدل علم شهروندی (Citizen Science) به این معناست که هر فردی می‌تواند در فرآیند علمی شرکت کند و به تحلیل مسائل محلی، خانوادگی و اجتماعی بپردازد. این رویکرد به ترویج فرهنگ علمی و ذهنیت علمی کمک می‌کند و از ایدئولوژی‌های غیرعلمی جلوگیری می‌کند.
وی افزود: هدف این است که علم تنها در کلاس‌های تخصصی محدود نشود و به جای آن، شهروندان بتوانند به طور علمی مسائل مربوط به زندگی خود را بررسی کنند.
وی با بیان اینکه در این راستا، انجمن‌های علمی و موزه‌های علمی در اروپا و استرالیا به توسعه علم شهروندی پرداخته‌اند، افزود: مردم به این مراکز برای کسب دانش و تجربه‌های جدید مراجعه می‌کنند. همچنین، پروژه‌های علمی متعددی با مشارکت شهروندان در حال انجام است که به بررسی مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی در مناطق مختلف می‌پردازد.
دکتر فراستخواه بر اهمیت بیداری علمی و فرهنگ علمی تأکید و به ضرورت ایجاد ذهنیت علمی به جای خرافات و ایدئولوژی‌های غیرعلمی اشاره دارد.
وی همچنین به نظریه اقلیم‌های هفت‌گانه بارنت اشاره کرد که دانشگاه یکی از این اقلیم‌هاست. این اقلیم‌ها شامل: دانش، علم و فناوری، اجتماع و نهادهای اجتماعی، شهروندان، اقتصاد، یادگیری، فرهنگ و طبیعت هستند.
فراستخواه در پایان سخنانش پیشنهاداتی برای ارتقاء نقش دانشگاه ارائه کرد: ۱. همراهی دانشگاه با نبوغ بقا در راستای موفقیت جامعه. ۲.ایجاد فضایی برای ارتباط با اصناف. ۳.جذب استادان بین‌المللی. ۴.جذب دانشجویان بین‌المللی. ۵.همکاری پژوهشی با دستگاه‌های مختلف. ۶. انعطاف‌پذیری در ساختارهای مدیریتی.
دکتر بهزاد سلطانی رئیس دانشگاه کاشان نیز مسئولیت اجتماعی را از جمله ماموریت های دانشگاه ها عنوان کرد و افزود: دانشگاه مکانی است که نخبگان علمی جامعه تجمیع شده اند که بتوانند با خلق ایده در راستای رفع مشکلات جامعه گام بردارند.
وی دانشگاه کارآفرین را مورد تاکید قرار داد و خاطر نشان کرد: از آنجا که دانشگاه ها با بودجه دولتی نمی توانند تمام مشکلات دانشگاه را برطرف کنند باید دانشگاه ها به سمت کارآفرینی و درآمدزایی حرکت کنند.
وی با بیان اینکه جامعه انسانی موجب تحول جامعه می شود افزود: دانشگاه باید جامعه محور و در راستای رفع نیازهای جامعه حرکت کند.
رئیس دانشگاه کاشان استقلال، آزادی علمی،عقلانیت، اندیشه ورزی، عشق به یادگیری، نوآوری و خلاقیت، اخلاق حرفه ای، کار گروهی و تیمی را لازمه موفقیت و پیشرفت دانشگاه عنوان کرد و افزود: وقتی دانشگاه استقلال نالی نداشته باشد در دیگر زمینه ها نیز نمی تواند استقلال داشته باشد.
دکتر سلطانی کارآفرین شدن دانشگاه را ضروری دانست و افزود: دانشگاه موفق دنیا همچون استنفورد بیش از سه هزار شرکت و صنعت زایشی دارد که بودجه دانشگاه از طریق این شرکت ها اداره می شود.
وی تاکید کرد: استادان دانشگاه باید پایان نامه ها را کاربردی کنند و موضوعی که انتخاب می کنند در راستای رفع نیاز صنعت و جامعه باشد.
دکتر سلطانی تفاوت دانشگاه جامعه‌محور و دانشگاه کارآفرین را این‌گونه بیان کرد: دانشگاه جامعه‌محور، مسئولیت بخشی از جامعه را بر عهده می‌گیرد و در حل مسائل آن می‌کوشد، در حالی‌که دانشگاه کارآفرین، فضایی برای شکوفایی، خلق ارزش و دستیابی به اقتصاد مالی توسط اساتید و دانشجویان فراهم می‌آورد.
نظر شما :