سیره و سبک زندگی اهل بیت(ع) را به درستی بشناسیم
عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان احترام به طرف مقابل و تواضع را از جمله ویژگی رفتاری امام محمد باقر (ع) در مناظرات عنوان کرد و افزود: مناظرات و کرسی های آزاداندیشی یکی از نیازهای ضروری ما در عصر حاضر است به این معنا که ضمن احترام به یکدیگر، شبهات و سئوالات را مطرح کرده یا پاسخ دهیم.
حجت الاسلام دکتر محمد سبحانی نیا در گفت وگو با شفقنا ضمن عرض تسلیت شهادت امام محمد باقر (ع)، با بیان اینکه القاب ائمه (ع) یکی از جلوه های اخلاقی و فضیلت های آنها را برجسته و نمایان می سازد، ابراز داشت: مادر امام باقر (ع) بنابر نقل تاریخی، ام عبدالله فاطمه بنت حسن (ع) بود بنابراین چون امام باقر (ع) از ناحیه پدر به امام حسین (ع) و امیرالمومنین (ع) و از ناحیه مادر هم به امام حسن مجتبی (ع) و امیرالمومنین (ع) و بنی هاشم می رسیدند، به ایشان لقب هاشمی بین الهاشمیین و علوی بین العلویین و فاطمی بین الفاطمین داده بودند؛ این ویژگی در حضرت معصومه (س) هم وجود دارد لذا در زیارتنامه حضرت معصومه (س) می خوانیم: «السلام علیک یا بنت الحسن والحسین».
او به وضعیت زمانه امام باقر (ع) و بویژه شکل گیری نحله های مختلف اشاره کرد و گفت: به دلیل فاصله زمانی که از نظر فکری (حدود یک قرن) بین صدر اسلام و مکتب اهل بیت (ع) ایجاد شده بود، افکار انحرافی زیادی توسط افرادی مانند خوارج، مرجئه، غالیان و معتزله بین مردم به وجود آمده بود و امام باقر (ع) در برابر این فرقه های انحرافی مذهبی ایستادند.
عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان یکی دیگر از ویژگی های زمان امام محمد باقر (ع) را رواج اسرائیلیات دانست و در تعریف لغوی کلمه «اسرائیل» گفت: «اسر» به معنای غلبه و «ئیل» به معنای قدرت کامل است؛ در زبان عبری به کسی که بر قدرت کامل یعنی خداوند غلبه کند، اسرائیل می گویند. به گمان یهود، حضرت یعقوب (ع) در مبارزه با خداوند پیروز شد و به این جهت، لقب اسرائیل را به یعقوب نبی نسبت داده اند.
او سپس به مسئله رواج اسرائیلیات در زمانه پیشوای پنجم شیعیان پرداخت و گفت: اسرائیلیات، روایت هایی هستند که جنبه قرآنی ندارد و از اهل بیت هم گرفته نشده است بلکه صبغه یهودی دارد و از طریق فرهنگ یهودی وارد حوزه اسلامی شده است.
سبحانی نیا تصریح کرد: در شرایطی که شماری از احبار یهود به ظاهر مسلمان شده و گروهی دیگر که هنوز به دین خود باقی مانده بودند در جامعه اسلامی پراکنده شده و مرجعیّت علمی قشری از ساده لوحان را به عهده داشتند، امام باقر(ع) وظیفه خود دانست تا با یهود و اسرائیلیات به مبارزه بپردازند.
شیوه برخورد امام با یهودیان و اسرائیلیات
او به یک نمونه از برخورد امام باقر (ع) با یهود و اسرائیلیات اشاره کرد و گفت: یهودیانی که در جامعه اسلامی زندگی می کردند، می کوشیدند برتری بیت المقدس- که قبله یهودیان بود- بر کعبه را به مسلمانان بقبولانند؛ از این رو در این زمینه دست به جعل احادیثی زدند و آنها را به طور گسترده در میان مسلمانان رواج دادند. زراره نقل می کند: در خدمت امام باقر(علیه السّلام) نشسته بودم و امام در حالی که مقابل کعبه نشسته بود، فرمود: نگاه کردن به خانه خدا عبادت است. در همان حال شخصی از قبیله بجیله که او را عاصم بن عمر می نامیدند، نزد امام آمد و گفت: «کعب الاحبار» می گوید: «انّ الکعبه تسجد لبیت المقدس فی کلّ غداه»؛ کعبه هر صبحگاهان برابر بیت المقدس سجده می کند. امام (علیه السلام) فرمود: نظر تو در مورد سخن کعب الاحبار چیست؟ آن مرد گفت: سخن کعب صحیح است. امام باقر(علیه السّلام) فرمود: «کَذَّبْتَ وَ کَذَّبَ کَعْبُ الْأَحْبَارِ مَعَکَ»؛ (تو و کعب الاحبار هر دو دروغ می گویید). آنگاه در حالی که به شدّت ناراحت بود فرمود: «مَا خَلَقَ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بُقْعَهٌ فِی الْأَرْضِ أَحَبُّ اِلَیْهِ مِنْهَا»خداوند بقعه ای محبوب تر از کعبه روی زمین نیافریده است.
مدیرگروه معارف دانشگاه کاشان تصریح کرد: ارتباط و مراوده زیاد یهودیان با مسلمانان سبب شد تا این دسته از روایات در جامعه اسلامی طی سالیانی بروز و ظهور پیدا کند.
او عبدالله بن سلام، کعب الاحبار، طبیب بن عوس و عبدالله بن عمروعاص و ابوهریره را از جمله چهره های شاخص ایجاد اسرائیلیات ذکر کرد و گفت: ابوهریره از یمن نزد پیامبر اکرم (ص) آمد و اظهار اسلام کرد. او نخستین راوی در اسلام است که مورد اتهام قرار گرفته و علی (ع) او را دروغگوترین مردم خطاب کرده است.
سبحانی نیا، ویژگی دیگر امام باقر (ع) را مناظرات ایشان با رویکرد روشنگری و تبیین مکتب اهل بیت (ع) دانست و بیان داشت: دوره انتقال حکومت از بنی امیه به بنی عباس، فرصتی را فراهم کرد تا امام با بصیرت خویش، نهضت فرهنگی را رقم بزند و با تبیین فرهنگ ناب اسلام در عرصه های مختلف فقه، تفسیر، عقاید و اخلاق، بصیرت افزایی را در جامعه بسط و گسترش دهد.
او با بیان اینکه مناظره به معنای دورهم جمع شدن عده ای و بحث پیرامون یک موضوع مشخص است، گفت: قرآن مجید در سوره بقره می فرماید: « قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ»؛ همچنین در سوره نساء می فرماید: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَکُمْ بُرْهَانٌ مِنْ رَبِّکُمْ». یا در سوره نحل می فرماید: « ادْعُ إِلَىٰ سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَالْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ ۖ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ». این آیات پیرامون مناظره است.
عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان با بیان اینکه امام محمد باقر (ع) با بهره گیری از شیوه قرآن کریم به مناظره می پردازد، نمونه هایی از مناظره امام پنجم شیعیان با افراد مختلف از فرق و ادیان را بیان کرد و گفت: زمان امام محمد باقر (ع) زمان بسیار حساس از جهت تضارب آراء و اندیشه ها است و این مجال گسترده ای را فراهم کرد تا امام (ع) مطالب قرآن را بیان نماید.
او ادامه داد: امام محمد باقر (ع) همواره از دو طریق به مناظره می پرداختند؛ یکی از طریق آیات قرآن و دیگری از طریق علم لدنّی. امام باقر (ع) در روایتی به ابوجارود می فرماید: « چون شما را از چیزی خبر می دهم، از من بپرسید کجای قرآن است؟» یا در جای دیگر می فرمایند: « به خدا قسم! ما خزانه دار علوم الهی هستیم».
مناظره امام محمد باقر (ع) با هشام بن عبدالملک
سبحانی نیا به مناظره امام باقر (ع) با هشام بن عبدالملک اشاره کرد و گفت: در سال ۱۰۶ هجری که هشام بن عبدالملک به عزم حج به مکه رفت، روزی پس از اداء مناسک حج در مسجد الحرام، حضرت امام باقر علیه‌السّلام را دید که در مسجد جلوس فرموده و اطراف او را گروهی انبوه از مسلمین گرفته اند و پرسش‌ها و مسائل خود را از آن حضرت می‌پرسند و پاسخ می‌‌شنوند و مردم نسبت به او کمال ادب و خضوع و احترام را دارند.
هشام از «سالم» مشاور خود پرسید: «این مرد کیست که تا این حدّ مورد احترام مردم است». گفت: «این مرد ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین علیهم‌السّلام است و مردم فریفته و دوستدار او هستند.» هشام که آتش حسد در وجودش شعله ور شده بود به او گفت: «برو و از او بپرس: مردم در روز قیامت که پنجاه هزار سال طول می‌کشد، چه می‌خورند و چه می‌آشامند تا زمانی که نوبت حساب آنها برسد». سالم در جمع مردم نشست و سؤال را پرسید. حضرت ابی جعفر علیه‌السّلام به او فرمود: «یَحْشُرُ النّاسُ علی مثل قرصه البدْر النَّقی فیها أنهار متفجّره ، یأکلونَ و یشربونَ حتّی یفرغ من الحسابِ» در آن روز مردم از نان « حواریون» که آب گوارا در آن هست می‌خورند و می‌آشامند تا از حساب فراغت یابند». سالم برگشت و سخن امام علیه‌السّلام را به هشام باز گفت. هشام اندیشید که شاید بتواند بر ابوجعفر علیه‌السّلام غالب شود ، لذا گفت: «برو و سؤال کن در آن غوغا و هول هیبت چگونه میل به خوراک پیدا می‌کنند؟» سالم باز آمد و سؤال را مطرح کرد. حضرت در پاسخ فرمود: « فِی النّارِ أشْغَل یشغلُو عَنْ أنْ قالوُ «أفیضوا عَلَیْنا مِن الماء أو ممّا رَزَقَکُمُ اللهُ» ( اعراف/۵۰) اشتغال اهل آتش، از آتش بیشتر است از اشتغال اهل محشر به هول و هیبت حساب؛ با این وجود کسانی که در جهنم و در میان آتشند، به فکر خوردن و آشامیدن هستند و می‌گویند: «به ما دهید از آب از آنچه به شما روزی شده.» هشام با شنیدن این پاسخ سر به زیر انداخت و خاموش شد.
مناظره امام باقر (ع) با نافع بن ازرق
او به مناظره نافع با امام محمد باقر (ع) اشاره کرد و بیان داشت: نافع نزد امام آمد و گفت: من از شما سئوالاتی می پرسم که هیچ کس نمی تواند به آنها پاسخ دهد مگر نبی مرسل. امام (ع) فرمود: هرچه می خواهی بپرس. نافع پرسید: میان عیسی و محمد چه مدت زمان فاصله است؟ امام فرمود: از نگاه شما به این سئوال پاسخ دهم یا از نگاه خودمان؟ نافع گفت: هردو. امام فرمود: به زعم شما ۶۰۰ سال اما به عقیده ما ۵۰۰ سال.
استاد دانشگاه کاشان در ادامه به مناظره امام باقر (ع) با نافع بن ازرق اشاره کرده و گفت: نافع بن ازرق که از سران خوارج است، از امام در مورد حلال و حرام سئوال کرد. ضمن این سخنان، حضرت سئوال کرد که از مارقین بپرس چرا جدایی از امیرمومنان را حلال شمردید اما قبلا خون خود را نثار ایشان می کردید؟ امام فرمود: آنها خواهند گفت که او در دین خدا حَکَم قرار داد. اگر آنها این را بگویند ما به آیه ۳۵ سوره نساء آنها را ارجاع می دهیم که خداوند در شریعت خود دو نفر را حَکَم قرار داده است، یکی اختلاف بین زن و شوهر و دیگری داوری سعد بن معاذ است. امام فرمود: آیا نمی دانید امام علی (ع) حکمیت را با این شرط قبول کردند.
که آیات قرآن ملاک قرار گیرد. نافع پس از شنیدن این سخنان گفت: به خداقسم، این سخنان را نشنیده بودم و به ذهنم خطور نکرده بود.
او بیشتر موضوعات مناظره امام محمد باقر (ع) را مباحث کلامی و اعتقادی دانست و بیان داشت: انحرافاتی که در آن زمان به وجود آمده بود بیشتر در بعد جبر و تفویض، مرجئه، خوارج، توحید و حقانیت قرآن بود.
سبحانی نیا با بیان اینکه این موضوعات در عصر حاضر هم دیده می شود، گفت: مناظرات و کرسی های آزاداندیشی یکی از نیازهای ضروری ما در عصر حاضر است به این معنا که ضمن احترام به یکدیگر، شبهات و سئوالات را مطرح کرده یا پاسخ دهیم.
گسترش اخلاق در گرو شناخت اخلاق است
او احترام به طرف مقابل و تواضع را از جمله ویژگی رفتاری حضرت در مناظرات عنوان کرد و افزود: اگر ما هم در عصر حاضر، مناظرات و پاسخگویی به شبهات و کرسی های آزاداندیشی را توسعه دهیم از بسیاری انحرافات پیشگیری می شود چون فرهنگ شیعه، غنی و قوی است.
مدیرگروه معارف دانشگاه کاشان با بیان اینکه اخلاق یکی از آموزه های اهل بیت (ع) است، گفت: گسترش اخلاق در گرو شناخت اخلاق است؛ بسیاری از ناهنجاری هایی که در جامعه صورت می گیرد ناشی از جهل است بنابراین لازم است که سیره و سبک زندگی اهل بیت را به درستی بشناسیم و سپس در مسیر الگوبرداری از ان حرکت کنیم.
او در ادامه به سیره اخلاقی امام باقر (ع) اشاره کرد و گفت: فردی مسیحی نزد امام محمد باقر (ع) آمد و گفت: انت «بقر». امام فرمودند: انا باقر. فرد دوباره گفت: مادر تو حرفه آشپزی داشت. امام فرمود: اگر اینگونه است که اشکالی ندارد. آن فرد، هتاکی را بالا برد و گفت: تو پسرِ زن زنگی سیاهِ بد دهن هستی! امام باقر فرمود: «إن کنتَ صَدَقتَ غَفَرَ اللّهُ لَها، وإن کنتَ کذَبتَ غَفَرَ اللّهُ لَک».اگر حرفی که تو درباره مادرم زدی درست است از خدا می خواهم که او را ببخشد و اگر حرف تو نادرست باشد، از خدا می خواهم که تو را ببخشد. این نرم خویی و تواضع حضرت سبب شد تا آن فرد مسیحی مسلمان شود.
شیوه امام محمد باقر (ع) در مناظرات
سبحانی نیا به نمونه دیگری از اخلاق امام باقر(ع) اشاره کرد و گفت: راوی می گوید: دیدم حضرت در باغ بیل می زند و عرق از سر و روی ایشان جاری است. نزد ایشان رفتم و گفتم: اگر مرگت برسد در چه وضعی هستی؟ حضرت فرمود: اگر در چنین شرایطی مرگ به سراغ من بیاید، در بهترین حالت مرده ام چون در عبادت هستم.
او یکی از مناظرات امام باقر (ع) را مناظره حضرت با اسقف اعظم مسیحیان دانست و تشریح کرد: اسقف وقتی سیمای حضرت را می بیند، می پرسد: آیا از ما مسیحیان هستی یا از امت مرحومه؟ امام می فرماید: از مسلمانان هستم. اسقف می پرسد: از دانشمندان هستی یا از افراد نادان؟ امام فرمود: از افراد نادان نیستم. اسقف گفت: اول سئوال کنم یا شما؟ امام فرمود: شما سئوال کنید؟ اسقف پرسید: شما می گوئید اهل بهشت آب و غذا می خورند اما مدفوع نمی کنند، چگونه می شود؟ امام فرمود: بله، ما نمونه داریم و آن جنین در شکم مادر است که مدفوع ندارد. اسقف گفت: سخن حکیمانه ای است، تو که گفتی از دانشمندان نیستی. امام فرمود: من گفتم از نادانان نیستم. اسقف پرسید: مرا خبر بده از لحظه ای که نه شب است و نه روز. امام فرمود: طلوع شمس. اسقف دوباره پرسید: خبر بده از دو مردی که باهم متولد شدند و باهم از دنیا رفتند اما یکی ۵۰ سال و دیگری ۱۵۰ سال. امام فرمود: عزر و عزیر. اسقف پرسید: به چه دلیل عقیده دارید نعمت های بهشتی بر اثر مصرف کم نمی شود؟ امام فرمود: نمونه آن آتش است، اگر صد چراغ را با آن روشن کنید، آتش اول به حال خود باقی است. این سبب شد اسقف اعظم با عصبانیت فریاد زد و گفت من نمی توانم با او مناظره کنم. او را آوردید تا من را رسوا کند و سپس مجلس را ترک کرد.
استاد دانشگاه کاشان، لحن نرم و عاری از خشونت، گزیده گویی، گوش سپردن به سخن طرف مقابل، شفاف بودن و قابل فهم بودن کلام را شیوه امام محمد باقر (ع) در مناظرات ذکر کرد.
۱۱ فضیلت اخلاقی در نگاه امام محمد باقر (ع)
او در پایان به روایتی از امام محمد باقر (ع) که برای جامعه امروز شیعیان می تواند درس باشد، اشاره کرد و گفت: حضرت به جابر بن یزید جعفی می فرماید: ای جابر! گمان می کنی، اگر کسی بگوید من اهل بیت را دوست دارم، کفایت می کند؟ خیر صرف دوست داشتن اهل بیت کافی نیست. به خدا قسم، شیعیان ما شناخته نمی شوند مگر با فروتنی، بسیار یاد کردن خدا، روزه گرفتن، نماز خواندن، دلجویی از همسایگان مستمند و فقیران و بدهکاران و یتیمان، راستگویی، خواندن قرآن و نگاه داشتن زبان در برابر مردم. در این روایت حضرت به یازده صفت از فضائل اخلاقی اشاره فرموده اند.
نظر شما :